Ankara, 30 Ağustos 2023
GİRİŞ
Ülkemizde süresiz nafakaya ilişkin yasal düzenlemeler ve yargı kararları uzun zamandır tartışma konusudur. Tartışmanın esasını süresiz nafakanın hakkaniyete uygun olup olmadığı hususlarındaki farklı görüşler oluşturmaktadır. Yasa koyucunun gündemindeki aileye ilişkin düzenlemelerden öncelikli olan süresiz nafaka ve mal rejimi konusunda yabancı hukuk sistemlerindeki düzenleme ve uygulamaların incelenmesinin ufuk açıcı olacağı düşünülmüştür.
A-ABD HUKUKUNDA NAFAKA VE MAL REJİMİ
Amerika Birleşik Devletleri’nin farklı eyaletlerinde uygulanan; geçici(temporary), ıslah edici(iyileştirici/rehabilitative), sürekli (permanent) veya geri ödeme amaçlı (reimbursement) olarak isimlendirilen farklı türlerde nafakalar söz konusudur.
Geçici nafaka, boşanma süreci boyunca ödenirken; ıslah edici nafaka, alacaklı eşin kendini geçindirebilecek duruma gelene kadar eğitim veya eğitim sürecinde desteklenmesi amacıyla verilir. Sürekli nafaka; alacaklı eşin yaş, sağlık veya uzun evlilik süresi gibi nedenlerle kendini geçindirememe durumunda olduğu durumlarda verilebilir. Geri ödeme amaçlı nafaka, bir eşin diğerinin eğitimini, kariyerini veya işini ilerletme konusundaki katkılarını tazmin etmeyi amaçlar. Genellikle, destek sağlayan eşin kariyeri veya işi, evliliğin ilerleyen dönemlerinde veya ayrılık sürecinde gelişmemişse kullanılır.
Temporary (Geçici) Nafaka: Geçici nafaka, yalnızca boşanma davası sırasında ve bazen de sonrasında kısa bir süre için ödenen ve nafaka alan eşin yeni bir gelir düzeyine alışmasını sağlayan nafakadır.
Rehabilitative (ıslah edici) Nafaka: Tahmini bir zamana kadar geçimini sağlaması beklenen eski bir eşe düzenli olarak ödenen destek nafakasıdır.
Permanent (Sürekli) Nafaka: Az kazanan eşe ödeyenin ölümüne, alıcının ölümüne veya alıcının yeniden evlenmesine kadar ödenen nafaka.
Reimbursement (Geri ödeme) Nafakası: Bir eşin evlilik süresince yaptığı harcamaların, diğer eşin mali kaynaklarına harcadığı zaman, para veya çabayı geri ödemesi. (eğitim giderlerinin karşılanması için verilen destek gibi)
Nafaka genellikle ödeyen tarafın gelirinin yaklaşık %40’ı kadardır. Bu sayı farklı eyaletlerde ve farklı durumlara göre değişiklik gösterir.
Nafakaya hükmedilmesi için eşlerden birinin veya her ikisinin mahkemeden talepte bulunması gerekir. Genellikle bu, boşanma dilekçesi veya fesih dilekçesi formu gibi boşanma için verilen ilk dosyalama belgesinde belirtilir. Nafaka, uzlaşma yoluyla veya arabuluculuk yoluyla kararlaştırılabilir veya çift, sorunu hakimin karar vereceği mahkemeye taşıyabilir. Nafaka, genellikle çocuk velayeti, nafaka ve mal paylaşımı konuları çözüldükten veya belirlendikten sonra kararlaştırılır. Geçici nafaka, kesin boşanma kararı verilinceye kadar parası olmayan eşe geçici nafaka sağlamak için boşanma davasının başlarında da verilebilir. Nafaka ödemeleri, belirli bir süre boyunca veya belirli bir aşamaya ulaşılana kadar sürecek şekilde yapılandırılabilir. Bir hakimin, evliliğin sürdüğü sürenin üçte biri veya yarısı kadar nafaka ödemesi yapılması hususunda hüküm kurması yaygın bir durumdur. Nafaka alacak eşin yaşlı veya malul olması halinde, nafaka o eşin ömrü boyunca devam edebilir. Nafaka bir defaya mahsus olmak üzere toptan olarak da verilebilir. Bazı eyaletler, evliliğin uzunluğu gibi faktörlere dayalı olarak maksimum nafaka süreleri belirlerken, diğerleri hakimlere daha fazla takdir yetkisi vermektedir. Nafaka, başka bir anlaşma yoksa, alıcının yeniden evlenmesi veya taraflardan birinin ölümü ile sona erer. Nafaka, alıcının başka bir kişiyle mali açıdan destekleyici bir ilişkiye girmesi gibi, boşanma gerçekleştikten çok sonra koşullardaki değişiklikleri ele almak için mahkeme tarafından değiştirilebilir.
1-ABD Eyaletlerine Göre Nafaka Uygulamaları
1.1 New York Eyaleti
Nafaka New Yorkta ‘’Mainteance’’ olarak adlandırılır, daima aylık kazancı daha çok olan eş tarafından ödenir ve 3 tür olarak ayrılmıştır. Bunlar Eş nafakası (spousal), geçici (temporary/pendente lite) ve boşanma sonrası (post divorce) nafakadır. Üçü de aynı formüle göre hesaplanır. Tek fark, ödemelerin yapılacağı zaman dilimleridir. Eş nafakası boşanma öncesinde ödenen nafakadır. Eşlerden birinin müşterek konuttan ayrılması ancak dava açmaması ya da resmiyette ayrılmamış olmalarına rağmen fiziki olarak ayrı yalayıp boşanma davası açmamaları durumlarında talep edebilir. Yine daha az kazanç elde eden eş, eş desteği (spousal) isteyebilir. Boşanmanın sürdüğü dönem boyunca – boşanma davası açıldıktan sonra – geçici nafaka (temporary/pendente lite) istenebilir. Boşanma sonrasında ise post divorce nafakası istenebilir.
New York’ta nafaka iki aşamalı bir formüle göre hesaplanır. New York eyaletinin yasaları, nafakanın ne kadar ödenmesi gerektiğini ve ne kadar süreyle ödenmesi gerektiğini özetleyen yönergeler içermektedir. New York mahkemeleri, hesaplamanın sonucu “haksız veya uygunsuz” olmadığı sürece nafaka yönergelerini uygulamakla yükümlüdür. Hesaplamanın adil olup olmadığını belirleyen kriterler; yaş, sağlık, gelecekteki kazanç kapasitesi ve evlilik sırasında tarafların yaşam standardı gibi bir dizi faktörü kapsar.
New York’ta nafaka (Maintenance) hesaplamak için iki formül var: biri çocuklu çiftler için,diğeri çocuksuz çiftler için uygulanır. Bu formüller, ödenmesi gereken nafaka miktarını hesaplamak ve ne kadar süreyle ödenmesi gerektiğini belirlemek için bir tavsiye çizelgesi oluşturmak üzere oluşturulmuştur. Çocuklu olanlara nafakaya ek olarak biraz daha fazla ödeme yapılır.
New York Eyaleti İçin Hesaplama Örneği
Reşit olmayan çocuklar olmadan, daha az kazanan eşin net gelirinin %20’sini ve daha yüksek kazanan eşin net gelirinin %30’unu alırsınız. Bu örnekte, daha düşük kazanan eşin geliri için 50.000 dolarımız var. Bunun %20’si 10.000 dolar. Ve daha yüksek kazanan eş için 100.000 dolarımız var ve bunun %30’u 30.000 dolardır. Sonra 30.000$ eksi 10.000$ çıkarırsınız ve bu 20.000$’a eşittir.
2. Bölüm, toplam gelirlerini alıyorsunuz: 50.000$ artı 100.000$, 150.000$’a eşittir. Ve sonra onların toplam gelirinin %40’ını alırsınız. 150.000 doların %40’ı 60.000 dolardır. Sonra bu sayıyı, yani 60.000 doları alırsınız ve daha az kazanan eşlerin net gelirini çıkarırsınız.
Yani burada 60.000$ eksi 50.000$ var. Bu 10.000 dolara eşittir. Böylece, Birinci Adımda 20.000 Dolar kazandık ve 2. Adımda 10.000 Dolar kazandık. Bu iki sayıdan küçük olanı alırsınız ve bu yıllık nafaka miktarı olacaktır. 10.000 $ bölü 12, ayda yaklaşık 833 $ nafaka ödenecektir.
1.2 Florida Eyaleti
Florida’daki nafakalar permanent, rehabilitative,bridge-the-gap, lump sum(toptan), durational, nominal olmak üzere 6 çeşittir. Yukarıda açıklananlar haricinde durational, bridge-the-gap, lump sum ve nominalin tanımı yapılacaktır.
Durational (süreli) nafaka: Süreli nafaka, nafaka alması gereken eşe belirli bir süre ekonomik yardım sağlamak için verilir. Süreli nafaka kısa süreli (10 yıldan kısa ) evliliklerin yüzde 50’sini, orta süreli (10-20 yıl arası) evliliklerin yüzde 60’ını ve uzun süreli (20 yıldan fazla) evliliklerin süresinin yüzde 75’ini geçemez.
Bridge-the-gap (Arayı kapatma nafakası) : Bireylerin evli ve bekar yaşamları arasındaki geçişi kolaylaştırmak için eşe daha kısa bir süre destek sağlamak üzere tasarlanmıştır. Nafakanın süresi 2 yılı geçemez.
Lump-sum: Bir kerede veya taksitler halinde ödenen belirli bir meblağdır ve mahkeme bu tür nafakalara ancak kalıcı nafaka kararının gerekçeli olması ve mahkemenin, ödeme yapan eşin sağlık durumunun kötü olması gibi toptan ödemeyi gerektiren özel koşullar bulunması halinde hükmedecektir.
Nominal (hükmi) nafaka: Mahkemece nafaka hakkının bulunduğu tespit edilen ancak yargılama sırasında mevcut kaynakların yetersiz olması nedeniyle hükmi nafakaya hükmedilebilir. Hükmi nafaka kararı, mahkemenin nafaka miktarını daha sonra değiştirme yetkisini saklı tutar.
Florida Tüzüğü uyarınca, ödeme yapan bir eşin boşanmadan nafaka ödemesi gerekebilir. Florida yasal ayrılığı tanımamaktadır; bu nedenle, bir çift yasal olarak ayrılmasa da nafaka ödemesi gerekebilir. Bu tüzük kapsamındaki nafaka, evliliğin devamını, ödeme yapan eşin diğer eşin mirasına katılma hakkının devam etmesini ve uzlaşma olasılıklarını kabul eder. Eşlerin birbirlerine maddi destek sağlamak gibi yasal bir görevleri vardır. Eş nafakası (nafaka) çiftler ayrılmış ancak henüz boşanmamış olsalar dahi talep edilebilir. Ayrıca, mahkemenin nafaka kararı verebilmesi için çiftlerin ayrı yaşamaları şartı da yoktur. Nafaka ödeyen tarafın boşanmada kusurlu olması şartı da aranmaz. Ancak, her iki taraf da evli bir çift olarak Florida’da yaşamadıysa kişisel yetkiyle ilgili sorunlar ortaya çıkabilir. Mahkeme yargı yetkisine sahip değilse, taraflardan birini ıslah (rehabilitative) nafakası ödemeye zorlayamaz.
Florida boşanma yasasına göre nafakalar için belirli bir hesaplama yöntemi yoktur. Bunun yerine yargıç, her davanın ayrıntılarına dayalı olarak iki aşamalı bir test uygulayacaktır. Testin ilk kısmı, nafaka talep eden tarafın maddi desteğe ihtiyacı olup olmadığını belirler. İhtiyaç olduğu kanıtlanırsa, bir sonraki adım diğer tarafın nafaka ödeyip ödeyemeyeceğini belirlemektir. Hem ödeme ihtiyacı hem de ödeme gücü mutlaka delille gösterilmelidir. Testin sadece bir kısmını yerine getirmek nafaka almak için yeterli olmayacaktır. Nafaka verilmesi halinde, nafaka ödemesi nafaka alan eşin hayat standartlarını destekleyecek düzeyde olmalıdır.
1.3 Wisconsin Eyaleti
Wisconsin’de 3 çeşit nafaka vardır: geçici (temporary), boşanma sonrası sınırlı süreli (limited- term maintenance after divorce), belirsiz süreli (indefinite) nafaka.
Nafaka almanın tek yolu, boşanma veya yasal ayrılık gibi diğer benzer davaların bir parçası olmaktır. Taraflardan biri nafaka istiyorsa, geçici kararlarla nafakanın boşanmadan ya da ayrılıktan önce başlamasını talep edebilir. Nafaka ile ilgili kararlar yargıç tarafından diğer boşanma konularıyla birlikte verilir.
Geçici nafaka, boşanmanın kesinleşmesi ile sona erer. Sınırlı süreli nafaka, davanın özel koşullarına bağlı olarak nafaka alan kişinin kendi kendine yetebilmesini sağlamak için hakimin ödenmesi gerektiğine karar verdiği süre boyunca devam eder. Hüküm, genellikle sınırlı süreli nafaka ödemelerinin ne zaman durdurulacağını belirtir. Süresiz nafakanın belirli bir bitiş tarihi yoktur. Wisconsin yasası ayrıca, eşlerden birinin yaşam maliyetindeki önemli bir değişikliğin, nafaka miktarının değiştirilmesine karar vermek için yeterli olacağını belirtmektedir.
1.4 Ohio Eyaleti
Ohio’da “nafaka” diye bir şey yoktur. Boşanma sırasında veya sonrasında bir eşten diğerine yapılan ödemeleri ifade eden “eş desteği ödemesi” şeklinde bir hukuki terim yer almaktadır. Ohio’da eş desteği ödemesi iki biçimdedir: geçici veya kalıcı. Geçici ödeme, tipik olarak boşanma sürecinin başında başlar ve hakimin yeni bir ödeme emri veya boşanma kararı vermesiyle sona erer.
Geçici eş desteği sadece boşanma sürecinde geçerlidir ve hakimin kalıcı bir karar vermesiyle sona erer. Hâkim geçici olarak karar verdiğinde, mahkeme boşanmayı kesinleştirdiğinde bunun kalıcı bir tazminat garantisi olmadığını bilmek gerekir. Kalıcı eş desteği kısa veya uzun vadeli olabilir. Kısa vadeli destek, finansal olarak bağımsız hale gelebilen ancak kendi başına yetebilmesi için zamana ihtiyacı olan eşler için uygulanır. Uzun süreli evliliklerde uzun vadeli destek daha yaygındır, ancak desteğin süresi her vakanın özelliğine göre değişmektedir. Anlaşmada aksi belirtilmedikçe, taraflardan birinin ölmesi durumunda her iki destek türü de sona erecektir. Kalıcı destek, nafaka alan eş yeniden evlendiğinde veya yeni bir eşle birlikte yaşadığında sona erer.
Eşlerden herhangi birine diğerine destek ödemesi yapması emredilebilir. Bu husus cinsiyete değil, gelire ve kaynaklara bağlıdır. Eşin kendisini desteklemek için yeterli parası yoksa, boşanma süreci devam ederken geçici bir eş desteği ödemesi talebinde bulunabilir. Mahkeme geçici bir karar verirse, boşanma sona erdiğinde bu ödeme sona erer. Bu noktada mahkeme nihai bir eş desteği ödemesi kararı verir. Mahkemeler ayrıca yasal ayrılık davasında eş desteği ödemesine hükmedecektir (evlilik sonlanmıyor, sadece ayrı yaşıyorlar ve diğer eşin maddi desteğe ihtiyacı var).
2-Amerika Birleşik Devletleri’nde Mal Rejimi Uygulamaları
Mal rejimi (community property) yasalarını takip eden eyaletler, evlilik sırasında elde edilen malı, geliri kim elde etmiş olursa olsun veya kimin adı tapuda yazılı olursa olsun, eşit olarak her iki eşe ait olarak kabul eder.
Mal rejimi yasalarına tabi eyaletlerde, evlilik sırasında elde edilen varlıklar ve borçlar, bireysel katkılara bakılmaksızın genellikle her iki eşe eşit olarak paylaştırılmaktadır. Bir evlilik boşanma ile sona erdiğinde, ortaklık malları genellikle eşler arasında eşit olarak bölünür. Bu, her bir eşin mal rejimi varlıklarının değerinin yarısına hak kazandığı ve mal rejiminden kaynaklanan borçların yarısından sorumlu olduğu anlamına gelir. Tüm mallar, ortaklık malı olarak kabul edilmez. Bir eş tarafından alınan hediyeler veya miraslar, aynı zamanda evlilik öncesi bir eşin sahip olduğu varlıklar, ayrı mal olarak kabul edilebilir ve eşit şekilde bölüşüme tabi olmamaktadır.
Evlilik sırasında her eş, ortaklık mallarını yönetebilir, kontrol edebilir ve kullanabilir. Ancak önemli işlemler (örneğin ortaklık malı gayrimenkulün satılması veya ipotek edilmesi gibi) her iki eşin onayını gerektirmektedir. Mal rejimi yasalarına tabi eyaletlerde, ortaklık malını içeren önemli işlemler, her iki eşin onayını gerektirmektedir. Bu, bir eşin diğer eşin çıkarlarını olumsuz etkileyebilecek tek taraflı kararlar vermesini önlemek için getirilmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde tüm eyaletler mal rejimi yasalarını uygulamamaktadır. Mal rejimi yasalarını uygulayan dokuz eyalet Arizona, California, Idaho, Louisiana, Nevada, New Mexico, Texas, Washington ve Wisconsin’dir. Diğer eyaletlerde, adilliğe önem verilmekle birlikte eşitlik prensibine dayanmayan dağıtım yasaları bulunmaktadır. Ayrıca kusurlu ve kusursuz boşanmalar ile çekişmeli ve çekişmesiz boşanmalar da dahil olmak üzere farklı boşanma türleri vardır.
Ortaklık malları, mal rejimi yasalarını kabul eden eyaletlerde, evlilik sırasında taraflardan biri veya her ikisi tarafından kazanılan veya edinilen her türlü mal varlığını kapsamaktadır. Bu, kazanılan tüm geliri (ortaklık geliri olarak adlandırılır), ortaklık geliriyle ödenen gerçek veya kişisel mülkleri ve emeklilik ve tasarruf hesaplarındaki fonları içermektedir. Borçlar da ortaklık malıdır ve bölüştürülecek toplam mal varlığından çıkarılır. Evlenmeden önce veya yasal ayrılıktan sonra eşlerden birinin sahip olduğu mülk, ortak mülk olarak kabul edilemez veya bölünemez. Eşlerden birinin evlilik sırasında aldığı hediyeler veya miraslar da kapsam dışındadır. Evlenmeden önceki borçların sorumluluğu paylaşılmaz. Ayrıca, ortaklık ve bireysel fonların birleşimiyle mülk satın aldıysanız, yalnızca ortaklık fonlarıyla satın alınan kısım paylaşılmış kabul edilir.
Genel olarak, mal rejimi yasalarının kabul edildiği eyaletteki bir boşanma davasında, her iki taraf da başka bir düzenleme üzerinde anlaşmamışlarsa, diğer tüm varlıkları yarı yarıya paylaştırılacaktır. Çoğu olayda eşlerin mal varlığını paylaşabilmesi için herhangi bir ortak mülkün satılması gerekmektedir. Mahkemede her şey olabilir, ancak evlilikten önce imzalanan bir evlilik öncesi anlaşmanın varlığı, bir mal rejimi yasalarına tabi eyalette bile boşanmanın sonucunu neredeyse kesin olarak belirleyecektir. Evlilik öncesi bir anlaşma, neredeyse her zaman mal rejimi yasalarını geçersiz kılar.
Birden fazla eyalette eviniz varsa ve bu eyaletlerden biri mal rejimi yasalarına tabi eyaletse, mal rejimi yasasına tabi olup olunmadığını anlamak için İç Gelir Servisi’ne göre daimi yasal ikametgah belirlenir. İkametgâhı belirleyen faktörler arasında vatandaşlığınız, devlet gelir vergisini nerede ödediğiniz, nerede oy kullandığınız, en sık nerede yaşadığınız ve iş ve sosyal bağlarınızın nerede olduğu kriter olarak dikkate alınır.
Mal rejimi yasalarına tabi olmayan içtihat hukukunu(Common Law) benimseyen eyaletlerde, bir mal her iki eşin üzerine yapılmadığı sürece, mal evlilik sırasında edinen eşin mülkiyeti olarak kabul edilir. Yani, eşlerden biri bir araba veya tekne satın alırsa ve tapuda yalnızca kendi adı varsa, araba veya tekne o kişiye aittir. Buna karşılık, eğer eşler mal rejimi yasalarına tabi bir eyalette yaşıyorsa, onu satın alan kişi satın almak için kendi ayrı fonlarını kullanmadığı sürece, mal her iki eşin de mülkü olacaktır. İçtihat hukukunu benimseyen bir eyalette , boşanma davasında eşyanın/mülkün paylaştırılması mülk sahipliğinin, eşlerin eğitim düzeyleri, istihdam edilebilirlikleri, kazanç düzeyi ve potansiyeli, finansal ihtiyaçlar, yaş ve sağlık gibi faktörlere bağlıdır. Bu faktörleri dikkate almak, dağıtımı adil yapar ancak eşitliğe bakılmaz. Örneğin, bu eyaletlerin bazılarındaki yargıçlar, bir anlaşmanın her iki taraf için de adil olması için eşlerden birinin kendisinin ayrı mülkünü kullanmasını talep edebilir. Boşanan taraflar genellikle varlıklarını ve borçlarını nasıl bölmek istediklerini kendi başlarına veya bir arabulucu gibi tarafsız bir kişinin yardımıyla çözeceklerdir. Eğer anlaşamazlarsa mahkemeler, çiftin yaşadığı eyaletin yasalarına göre mal paylaşımına karar vermektedirler.
Eşler evlenmeden önce bir anlaşma yapılabilir. Bu anlaşmada eşler, evlilik sona erdiğinde mal varlıklarını nasıl paylaşacaklarını belirlemektedirler. Bu anlaşmaya ‘‘prenup’’denir. Prenup’ların (Evlilik Öncesi Sözleşme) ABD’deki boşanma işlemleri üzerinde çeşitli etkileri vardır, ancak eyalet yasalarına ve kişisel durumlara göre detaylar değişmektedir. Prenup’ın temel etkilerinden biri, boşanma durumunda mal ve varlıkların nasıl bölüneceğini belirleyebilmesidir. Bu, hem evlilik sırasında edinilen malları hem de ayrı mülkleri içerebilir. Prenup oluşturulmamışsa mallar, genellikle mal rejimi ilkeleri veya adil dağıtım ilkeleri gözetilerek bölünür. Prenup, evlilik öncesinde eşler tarafından elde edilen bir malın nasıl ele alınacağını belirleyebilir. Bu durum, bir eşin evlilik öncesi önemli varlıklara veya borçlara sahip olduğu durumlarda önemli olmaktadır.
Prenup, eş desteği veya nafaka koşullarını da belirleyebilir. Bir eşin boşanma sonrasında nafaka talep hakkını sınırlayabilir veya ortadan kaldırabilir. Ancak mahkemeler, nafaka hükümlerini haksız veya makul olmadığı durumda gözden geçirebilir ve değiştirebilir, evlilik sırasında biriken borçların boşanma durumunda nasıl paylaşılacağını belirleyebilir, evlilik sırasında alınan miras ve hediyelerin boşanma durumunda nasıl paylaştırılacağını da belirleyebilir.
Prenup, çocuk velayeti ve destek konularına değinemez. Ancak bazı anlaşmalar, bu konularla ilgili hükümler içerebilir. Bununla birlikte, mahkemeler her zaman velayet kararlarında çocuğun yüksek menfaatini öncelikli tutmaktadır.
Geçerli bir evlilik sözleşmesi, belirli mal varlıklarının veya borçların nasıl ele alınacağını belirttiği ölçüde mal rejimi düzenlemelerini geçersiz kılabilir. Örneğin, bir evlilik sözleşmesi, bir eşin iş hisselerinin ortaklık malı olarak kabul edilmeyeceğini veya belirli bir banka hesabının belirli bir şekilde bölüneceğini belirtebilir. Ancak evlilik sözleşmesi, anlaşma kapsamında olmayan varlıklar veya borçlar için mal rejimi yasalarını geçersiz kılmamaktadır.
Sözleşmenin şartlarına karar verildikten sonra, sözleşmenin her iki ortak tarafından imzalanması ve noter tasdikli olması gerekmektedir. Bir ön anlaşmanın yalnızca her iki tarafın da sözleşmeyi imzalamadan önce varlıklarını ve borçlarını tam olarak beyan etmesi durumunda yasal olarak bağlayıcı ve geçerli olduğu hususuna dikkat edilmelidir. Tüm varlıkların belirtilmemesi, sözleşmeyi geçersiz kılabilir. Boşanma veya ayrılma durumunda evlilik sözleşmesi, mal paylaşımına ve mali yükümlülüklere anlaşmada kararlaştırılan şartlara göre rehberlik edecektir.
Prenup sözleşmesi, mal rejimine tabi eyaletlerde mal rejimi yasalarını hükümsüz kılabilir. Evlilik sözleşmesi olmadan mal varlıkları, onu kimin satın aldığına bakılmaksızın muhtemelen yarı yarıya bölünecektir. Örneğin, eş çalışmıyorsa ve bütün gün evdeyse ve kesinlikle hiçbir şey yapmıyorsa ve siz ikinizi desteklemek için diğer eş haftada 80 saat çalışıyorsa, evlilik sırasında satın aldığınız mülk birkaç istisna dışında yarı yarıya bölünecektir.
Yaşanılan eyalette geçerli ve uygulanabilir bir evlilik sözleşmesi için eyalet gerekliliklerini yerine getirildiği sürece, mal rejimi eyaletlerinde bir evlilik sözleşmesi uygulanabilir. Bir evlilik sözleşmesi, bir mal rejimi eyaletinin varsayılan mülkiyet bölümü yasalarını (yarı yarıya kuralı) geçersiz kılabilir. Evlenmeden önce bir evlilik sözleşmesi yapılırsa ve ardından boşanma durumunda, evlilik sözleşmesinin şartlarına uyulur. Diğer partner her zaman bu ön anlaşmaya itiraz edebilir, ancak bunun uygulanabilir olup olmadığına (veya siz ve eşiniz arasında bir anlaşmaya) karar verecek olan yargıç olacaktır.
Bir prenup’ın yasal olarak geçerli ve uygulanabilir olması gerekir. Uygulanabilirlik kriterleri eyaletlere göre değişebilir, ancak genellikle varlıkların ve yükümlülüklerin eksiksiz, baskı altında olmadan ve her iki taraf için yasal temsilcinin bulunması gereklidir. Prenup, bir tarafın bunun baskı altında imzalandığını, tam açıklamanın eksik olduğunu veya temelde haksız olduğunu iddia etmesi durumunda mahkemede tartışılabilir. Bazı durumlarda, prenup evlilik sonrasında her iki eşin anlaşmasıyla postnup anlaşmasıyla değiştirilebilir.
Yasalar eyaletlere göre değişir ve mahkemelere göre uygulanabilirlik farklı yorumlamalara tabi olabilir. Ayrıca, prenup’lar birçok finansal boşanma konusunu ele alabilirken, velayet düzenlemelerini veya çocuk destek yükümlülüklerini belirleyemezler, çünkü bu kararlar boşanma anında çocuğun yüksek menfaati gözetilerek ele alınır.
Bir evlilik öncesi anlaşması gibi, bir sonraki anlaşma da boşanma durumunda çeşitli mali ve mal varlığı ile ilgili konuların nasıl ele alınacağını belirler. Postnuplar boşanmadan sonra çeşitli etkilere sahip olabilir ancak ayrıntılar eyalet yasalarına ve bireysel durumlara bağlı olarak değişebilir. Mülkiyet bölüşümü, daha önceden mevcut olan evlilik öncesi anlaşmanın şartlarını değiştirmek gibi konuları ele alabilir. Postnuplar da hangi mülkün ayrı olarak kabul edileceğini ve boşanmada nasıl ele alınacağını belirleyebilir. Postnuplar, eş desteği veya nafaka ile ilgili koşulları belirlemek veya değiştirmek için kullanılabilir. Prenuplar gibi, postnuplar da bir eşin boşanma sonrası nafaka talep hakkını sınırlayabilir veya ortadan kaldırabilir. Ancak mahkemeler, nafaka hükümlerini inceleyebilir ve potansiyel olarak değiştirebilir.
Evlilik sonrası sözleşme (Postnup), eşlerin evlilik akdinden sonra oluşturdukları, boşanma durumunda mali varlıkların mülkiyetini belirleyen bir sözleşmedir. Postnuplar; evlilik sonrası biriken borçların boşanma durumunda nasıl paylaşılacağını, evlilik sürecinde alınan miras ve hediyelerin dağılımını ele alabilir. Ancak prenuplarda olduğu gibi, postnuplarda da çocuğun yüksek yararı gözetileceğinden velayetle ilgili düzenlemeler içeremez.
Prenuplar gibi, postnup anlaşmalarının uygulanabilirliği, belli yasal gereksinimleri karşılamasına bağlıdır ve baskı altında hazırlanmaması gerekir. Aksi takdirde mahkemede tartışmaya açılabilir.
Örneğin Florida’da mal rejimi hükümleri uygulanmadığından, eşlerden birinin tek başına sahip olduğu herhangi bir mülk, ayrı mülk olarak kabul edilir; ve Florida’da olduğu gibi, mal sahibi olmayan eşin alacaklısı tarafından tahsilat için uygun değildir. Nafaka, yalnızca boşanma sırasında verilir. Boşanma kesinleşmişse, mahkemenin ileri bir tarihte nafaka kararı verme hakkı saklı kalmadıkça, mahkemeden nafaka istemek için çok geç kalınmıştır.
Boşanma sürecinde ilerlemeye hazır olduğunuzda, kusurlu(fault) boşanma mı yoksa kusursuz (no-fault) boşanma mı talep eden bir dilekçe sunacağınıza karar vermelisiniz. Bütün eyaletler kusursuz (no-fault) boşanmaya izin verir. Bu boşanma türünde, taraflardan hiçbirinin boşanma gerekçesi olarak diğerine belirli bir kusur isnat etmez. Bunun yerine, boşanma sadece sizin ve eşinizin uzlaşmaz farklılıklarınız olduğu gerçeğine dayanmaktadır. Eşiniz boşanmayı istemese bile kusursuz boşanma kabul edilir. Bazı eyaletler ayrıca kusurlu(fault) boşanmalara izin verir. Bu, taciz, terk etme veya zina gibi belirli boşanma sebepleri olduğu anlamına gelir. Anlaşmalı boşanma daha karmaşık ve pahalı olabilir, ancak birkaç nedenden dolayı anlaşmalı boşanma talebinde bulunabilirsiniz. Ayrılmanızdan karşı tarafın sorumlu olduğuna inandığınız şeyin kayıtlara geçmesini isteyebilirsiniz. Ya da eşinizin size haksızlık ettiğini kanıtlayarak mahkemenin mal paylaşımı veya velayet gibi konulardaki kararlarını etkileyebileceğinizi düşünebilirsiniz.
B- İNGİLİZ HUKUKUNDA NAFAKA VE MAL REJİMİ
1-İngiliz Hukukunda Nafaka Uygulamaları
Nafakanın; dönemsel ödemeler (periodical payments), toplu ödeme emirleri (lump sum orders), güvence altına alınmış dönemsel ödemeler (secured provision orders/ secured periodical payments) ve clean breaks order olmak üzere çeşitleri vardır. Dönemsel ödemelerde bir eş belirli bir süre boyunca diğerine düzenli ödemeler yapar. Genellikle nafaka talep eden taraf yeniden evlenen eşe, birisiyle birlikte yaşamaya başlayana veya mali durumunda önemli bir değişiklik olana kadar ödeme yapmaya devam eder. Toplu ödeme emrinde bazı durumlarda mahkeme, toplu olarak bir ödeme yapılması emri verebilir. Güvence altına alınmış dönemsel ödemelerde, ortaklardan biri diğerine dönemsel ödemeler yapar. Bazı durumlardaysa, mahkeme, eşlerden birinin diğerine nafaka verme yükümlülüğü olmadığı “clean break orders” emri verebilir.
Periodical Payments: Periyodik ödeme olarak adlandırılır. Boşanmanın veya birlikteliğin sona ermesinin ardından bir kişiden diğerine genellikle haftalık veya aylık olarak ödenen düzenli bir ödemedir.
Lump Sum Orders: Toplu ödemeli nafaka, taksitler yerine tek bir ödemede ödenen para miktarıdır. Bir tarafın evlilik birliğinin sürdüğü evde kaldığı (genellikle anne ve çocuklar) ve mülkün diğer eşe toplu ödeme karşılığında kendi adlarına devredildiği durumlarda yaygın olarak kullanılır. Mülk taşınan kişi adına devredilir ve diğer kişiye mülkün değerinden payına düşen bir miktar toplu olarak ödenir.
Secured Provision Orders (Teminatlı Provizyon Emri): İngiltere veya Galler’deki bir boşanmanın ardından nafaka ödemelerinin yapılmasını sağlamanın bir yoludur. Eski eşin ödemesi gereken nafaka ödemelerini yapamayacağından endişeleniliyorsa, Teminatlı Provizyon Emri isteme yoluna gidilebilir.
Clean Break Orders: Boşandıktan sonra eski eşle aradaki mali bağları sona erdiren, her iki tarafça üzerinde anlaşmaya varılan bir tür mali uzlaşmadır. Eşin nafakası için herhangi bir hüküm öngörülmemiştir ve gelecekte de bu konuda hiçbir talepte bulunulamaz. Yani mahkeme kararında belirtilen bir tarihten itibaren, evlilikte eşler diğerine karşı artık mali talepte bulunamaz.
Bu nafakalar her iki tarafın geliri, kazanma kapasitesi, mülk ve finansal ihtiyaçları, evlilik sırasındaki yaşam standardı, eşlerin yaşı, fiziksel veya zihinsel engellilik durumu, evlilik süresince eşlerin yapmış olduğu katkılar, çocuklara veya eve bakım gibi aile refahına yönelik katkılar dahil olmak üzere, evliliğin süresi, göz ardı edilmesi haksızlık yaratacaksa tarafların birbirine karşı tutumu dikkate alınarak belirlenir.
Bazı durumlarda, çiftler bakım şartları konusunda kendi aralarında anlaşma yapabilir. Bu anlaşmayı “rıza emri (consent orders)’’ olarak mahkemeye sunabilirler. Mahkeme daha sonra emri inceleyip onaylar ve hukuki olarak bağlayıcı hale getirir. Eşler arası nafakanın ödenme süresi, kişisel duruma bağlı olarak değişebilir. Bazı durumlarda nafaka alan eş, finansal olarak kendi kendine yetebilecek hale gelene kadar geçici olarak ödenebilir. Diğer durumlarda özellikle daha uzun süren evliliklerde nafaka süresi daha uzun süreli olabilir. Nafaka, tarafların durumlarında önemli bir değişiklik olduğunda değiştirilebilir veya sonlandırılabilir; örneğin, alıcı eşin mali durumu iyileşirse veya ödeme yapan eş mali zorluklarla karşılaşırsa bu durum söz konusu olur.
2-İngiliz Hukukunda Mal Rejimi Uygulamaları
İngiltere’de mal rejimine ait düzenleme yoktur. Bir evlilik boşanmayla sona erdiğinde, mahkemenin mal rejimi ile ilgili yaklaşımı her iki eşin finansal katkıları, evliliğin süresini, gelecekteki ihtiyaçları ve çocukların refahı dikkate alınarak belirlenir. Mahkeme, malların ve finansal anlaşmaların adil ve eşitlikçi bir şekilde dağıtılmasını amaçlar. Mal rejimi yasalarının geçerli olduğu bölgelerde evlilik sırasında edinilen mallar ve borçlar genellikle eşit olarak paylaşılırken; İngiltere’de mal varlığının paylaşılması mevcut durumun koşullarına göre makul ve adil sonuç elde edilmesine dikkat edilerek paylaşılır. Boşanmada varlıkların nasıl paylaştırılacağına ilişkin katı kurallar yoktur ve yasanın her somut olaya uygulanabilmesi için esnek olması gerekir. Mahkeme geniş takdir yetkisine sahiptir. Her boşanma davasında mal varlığının yarı yarıya paylaştırılması zorunlu değildir. Bazı durumlarda eşit mal paylaşımı uygun olabilirken bazı durumlarda uygun olmayabilir.
İngiltere’de prenup ve postnup gibi evlilik sözleşmeleri yasal olarak bağlayıcı değildir. Ancak, boşanma durumunda bu sözleşmeler finansal uzlaşmalarla ilgili mahkeme kararlarını etkileyebilirler. Prenup, bir çiftin varlıklarını ve finanslarını, daha sonra boşanmaları durumunda nasıl bölüşeceklerini belirtir. Bu kriterlere göre prenup; tarafların birbirlerinin maddi durumlarını açıkça anlayacakları bir finansal açıklamayı içermeli, baskı altında olmadan imzalanmalı, şartların adil olması ve özellikle çocukların ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. Eğer prenup şartları İngiliz mahkemeleri tarafından adil bulunmazsa, tarafların finansal ihtiyaçlarını karşılamazsa ve özellikle çocukların çıkarı gözetilmemişse mahkemenin şartları geçersiz kılma veya değiştirme yetkisi bulunur. Ayrıca taraflar prenup imzalamadan önce anlaşma hakkında birbirlerinden bağımsız olarak hukuki danışmanlık almalıdır. Evlilik öncesi anlaşmalar herkes için uygun değildir. Özellikle çiftlerden birinin diğerinden önemli ölçüde daha fazla varlığa sahip olduğu veya sahip olma ihtimalinin yüksek olduğu durumlarda kullanılır. Bu durum, büyük bir mirasa sahip olan veya arazi sahibi, iş sahibi olan veya daha sonraki yaşamda veya önceki bir evlilikten sonra evlenen kişiler için geçerli olmaktadır.
Postnup sözleşmesi ise evlilik gerçekleştikten sonra yapılır. Postnuplar da, prenuplardaki gibi kapsamlı finansal açıklama, bağımsız hukuki danışmanlık, her iki tarafın rızası ve adillik şartlarını sağlıyorsa mahkeme tarafından dikkate alınacaktır.
Prenuplar ve postnuplar boşanma sürecinde finansal müzakereleri etkilese de son karar mahkemeye aittir. Her bir dava somut olay dikkate alınarak ele alınır ve mahkeme, tarafların maddi ihtiyaçlarını ve çocukların yüksek menfaatini gözetmektedir.
SONUÇ
Amerika Birleşik Devletleri’nde eyaletlere göre farklı uygulamalar bulunmaktadır. Bizim hukukumuzdan; geçici(temporary), ıslah edici(iyileştirici/rehabilitative), sürekli (permanent) veya geri ödeme amaçlı (reimbursement) olarak isimlendirilen farklı türlerde nafakalar söz konusudur.
Genel olarak, hakimin takdir yetkisi geniş olarak düzenlenmiş olup, hakkaniyete uygun belirlenmesi amacıyla farklı hesaplama kriterleri bulunmaktadır. Nafakanın tek ödeme olarak düzenlenmesi yaygın olup, uzun süreli nafaka hastalık, yaşlılık ve muhtaçlık ağır koşullara bağlanmıştır.
Yasal düzenlemelerde örnek olmak üzere Florida eyaletinin boşanma yasası, yargıca takdir yetkisi vermiş olup, yargıç her davanın ayrıntılarına dayalı olarak iki aşamalı bir test uygulayacaktır. Testin ilk kısmı, nafaka talep eden tarafın maddi desteğe ihtiyacı olup olmadığını belirler. İhtiyaç olduğu kanıtlanırsa, bir sonraki adım diğer tarafın nafaka ödeyip ödeyemeyeceğini belirlemektir. Hem ödeme ihtiyacı hem de ödeme gücü mutlaka delille gösterilmelidir. Testin sadece bir kısmını yerine getirmek nafaka almak için yeterli olmayacaktır. Nafaka verilmesi halinde, nafaka ödemesi nafaka alan eşin hayat standartlarını destekleyecek düzeyde olmalıdır.
ABD eyaletlerinde farklı düzenlemeler olmakla beraber ancak evlilikten önce imzalanan bir evlilik öncesi anlaşmanın varlığı, bir mal rejimi yasalarına tabi eyalette bile boşanmanın sonucunu neredeyse kesin olarak belirleyecektir. Evlilik öncesi bir anlaşma, neredeyse her zaman mal rejimi yasalarını geçersiz kılar.
İngiltere’de ise nafakanın; dönemsel ödemeler (periodical payments), toplu ödeme emirleri (lump sum orders), güvence altına alınmış dönemsel ödemeler (secured provision orders/ secured periodical payments) ve clean breaks order olmak üzere çeşitleri vardır.
Nafaka alan eş, finansal olarak kendi kendine yetebilecek hale gelene kadar geçici olarak ödenebilir. Görüldüğü üzere, özel durumlar haricinde süresiz nafaka bulunmamaktadır.
İngiltere’de prenup ve postnup gibi evlilik sözleşmeleri yasal olarak bağlayıcı değildir. Ancak, boşanma durumunda bu sözleşmeler finansal uzlaşmalarla ilgili mahkeme kararlarını etkileyebilirler. Her boşanma davasında mal varlığının yarı yarıya paylaştırılması zorunlu değildir. Bazı durumlarda eşit mal paylaşımı uygun olabilirken bazı durumlarda uygun olmayabilir.
Yukarıda da görüldüğü üzere, süresiz nafaka uygulamaları çok ağır koşullara bağlanmıştır. Bu koşullar çok uzun süreli evlilik, ağır hastalık ve ağır yoksulluk halleridir. Nafakanın tek ödeme olarak düzenlenmesi hakimlerin tercih ettikleri bir düzenleme olup, nafakanın taksitli ödenmesi halinde güvence altına alınması ülkemizde de yasal düzenlemelerde ve uygulamalarda örnek oluşturabilecektir.
KAYNAKÇA
– https://www.forbes.com/advisor/legal/divorce/community-property-states/
– https://www.actec.org/estate-planning/what-is-community-property-states/
– https://helloprenup.com/prenuptial-agreements/prenups-in-community-property-states/
– https://www.investopedia.com/terms/a/alimony.asp
– https://www.matthewlaneandassociates.com/what-are-the-different-types-of-alimony-in-florida.html
– https://www.mass.gov/info-details/learn-about-the-types-of-alimony
– https://www.findlaw.com/family/divorce/an-overview-of-no-fault-and-fault-divorce-law.html
– https://www.wisbar.org/forPublic/INeedInformation/Pages/Marriage-Marital-Property.aspx
– https://www.columbusfamilylawyer.com/blog/2021/january/understanding-property-division-in-ohio/
– https://www.divorcenet.com/states/ohio/ohfaq05
– https://www.divorcenet.com/resources/divorce/spousal-support/alimony-guidelines-new-york
– https://www.myfloridalaw.com/alimony/obtaining-alimony-in-a-florida-divorce/
– https://bonvillelaw.com/how-to-handle-divorce-with-prenuptial-agreement/
-https://www.investopedia.com/terms/p/postnuptial_agreement.asp#:~:text=This%20part%20of%20the%20agreement,waive%20alimony%20(spousal%20support).
– https://www.renkinlaw.com/prenup-postnup-means-divorce/
– https://www.sandiegodivorceattorneysblog.com/how-does-postnup-or-prenup-affect-divorce/
– https://www.leonfbennettlaw.com/blog/didnt-get-a-prenuptial-agreement-a-postnuptial-will-help/
– https://www.divorce.co.uk/your-finances/prenups-and-postnups
– https://www.family-lawfirm.co.uk/divorce-settlements/spousal-maintenance/
– https://www.gov.uk/money-property-when-relationship-ends/maintenance-payments
– https://blanchardslaw.co.uk/services/financial-issues/spousal-maintenance/
– https://corporatefinanceinstitute.com/resources/wealth-management/marital-property/
– https://www.familydivorcelawyer.co.uk/alimony/
– https://notaries-europe.com/matrimonial-law-uk
– https://hawkinsfamilylaw.co.uk/family-law-advice/dividing-assets-in-a-divorce-uk/
Av. Bengisu ÜNALAN