Ankara, 29 Ağustos 2023
GİRİŞ
Evlilik birliğinin devamını sağlıklı şekilde sağlamak için eşler, karşılıklı maddi ve manevi yardım, bakım ve gözetim yükümlülüğü altındadırlar. Birçok hukuk sisteminde evlilik birliği içinde ve evlilik birliğinin sona ermesiyle oluşacak yükümlülükler toplumsal ve ahlakı saiklerle düzenlenmiştir. Bu çalışmanın amacı, İslam ve Asya ülkelerinde evlilik birliğinin sona ermesi ile nafaka ve mal rejimi uygulamalarının incelenmesi ve bu uygulamaların temel yapısının değerlendirilmesidir.
SUUDİ ARABİSTAN
Suudi Arabistan Aile Hukukunda, mal rejimi kural ve kaidelerinde mal ayrılığı esas olup, eşlerin birbirlerinin edindikleri veya edinecekleri malları üzerinde bir ortaklık veya paylaşım hakkı yoktur. Evlilik birliği içinde kocanın karısına karşı belli mali sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklar mehir ve nafaka olarak iki kısma ayrılmaktadır. Mehir nikâh akdinin bir sonucu olarak erkeğin kadına ödemesi gereken mal cinsinden bir karşılıktır. Mehir kadının şahsi malıdır ve tasarruf hakkı tamamen kendisine aittir. Kadının nafaka hakkı ise evlilik birliği devam ettiği müddetçe sürekli olarak devam etmektedir. Boşanma durumunda ise, nafaka erkeğin tek taraflı geri dönme hakkı olan boşanmalarda iddet süresi sonlanana kadar devam etmektedir. Bedel karşılığı anlaşmalı boşanmalarda, Mahkeme kararı ile anlaşmalı veya çekişmeli boşanmalarda ise erkeğin tek taraflı boşanma haklarının tükenmesi sebebiyle kesin ayrılık durumu oluştuğundan kadının bireysel nafaka hakkı sonlanmaktadır. Ancak kesin boşanmalar dâhil ayrılıklarda kadın hamile ise doğum yapıncaya kadar bireysel nafaka hakkı devam eder. Kocanın ölümü durumunda kadının şahsi nafaka hakkı sonlanmaktadır. Kadın hamile ise doğum yapıncaya kadar çocuğun hakkı olan mirastan genel nafaka hakkı ve iddeti sonlanıncaya kadar kocasının ona sağladığı evde kalma hakkı devam etmektedir. Suudi Arabistan Aile Hukukuna göre, evlilik birliği devam ederken nafaka hakkını düşürücü tek sebep kadının şer’î bir gerekçe olmaksızın evlilik evini terk etmesidir. Evlilik birliği sonlandıktan ve iddet müddeti bittikten sonra kadının kendi şahsı için adam üzerinde herhangi bir sebeple maddi ödeme talep etme hakkı yoktur.
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ
Birleşik Arap Emirlikleri’nde kanun koyucu, evliliğin sonuçları başlığı altında nafaka ve nesep olmak üzere iki konuya yer vermiştir. Nafaka başlığı altında, zevcenin, akrabanın ve kimsesizlerin nafakasını ele almıştır. Kadının kendi malında tam yetkili olduğunu, kendi mal varlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf hakkı bulunduğunu ve karısının rızası olmadan kocasının onun malında herhangi bir tasarrufa gitmesinin caiz olmadığını ifade ederek eşler arasında mal ayrılığı rejimi olduğunu vurgulamıştır.
Kanun koyucu, nafakayı ise yeme-içme, giysi, mesken, sağlık giderleri yanında kadının sosyal konumunun gerektirmesi halinde hizmetçi tutmayı da kapsayacak şekilde düzenlemiştir. Nafaka miktarının ise nafaka verenin ekonomik gücü yanında, nafakaya ihtiyaç duyanın hali, zaman ve oturum yeri olarak geçim şartları dikkate alınarak belirleneceği ifade edilmiştir. Kanun, erkek eşe ev reisliği, aileyi temsil ve boşama yetkisini vermiştir. Kanun, yetki ve külfet dengesini kurmak amacıyla nafaka yükümlüsünü erkek eşe vererek kadını, erkek eşe bağlı tutmuştur. Bu şekilde uygulamada ve kanunda ikilik yaratılmamaya çalışılmıştır.
KATAR
Boşanan kadın, boşanmanın meydana geldiği tarihten itibaren iddetin tamamlanmasına kadarki süre içerisinde, iddet nafakasına hak kazanır.
İRAN
İran Hukukunda boşanma sonra eşler arasında mal ayrılığı rejimi esastır. Boşanma sonrası nafaka süresi ise, kadının iddet süresi kadardır. İddet süresi dolduktan sonra kadının nafaka hakkı düşmektedir.
IRAK
Mal ayrılığı esası kabul edilmiştir. Koca iddet döneminde olan kadının nafakası üstlenmek zorundadır. İddet döneminde evlilik mânen devam ettiği için nafaka miktarı aynı evlilik dönemindeki gibi olacağı düzenlenmiştir.
CEZAYİR
Eşler arasındaki mal rejimi esas alınmıştır. Ancak akit esnasında evlilik hayatında ortak olarak elde ettikleri mallarda ortak olabilecekleri veya müstakil olarak bir kişinin zimmetine geçebileceği şeklinde anlaşmaları mümkündür. Mal rejiminin ayrılık olması eşlerin ortak olabileceklerine engel teşkil etmemektedir. Yalnızca ihtilaflı durumlarda bu kural esas alınarak erkeğin kullandığı mallar erkeğe verilirken kadının kullandığı mallar kadına verilecektir. Nafaka ise, kadının iddet süresi kadardır.
ÇİN
Çin Hukukunda, eşler arasında, kişisel mallar ile evlilik birliği içinde edinilmiş mallar birbirinden ayrılmaktadır. Edinilmiş mallarda, evlilik birliği içinde edinilmiş olma ve emek karşılığı edinme ölçütlerini esas alan bir rejim benimsenmektedir. Boşanma durumunda, çocuk iki yaşını doldurana kadar anne ve babanın birlikte velayeti altındadır. Taraflar çocuğun velayeti konusunda anlaşamazlar ise hakim çocuğun üstün yararını gözeterek velayeti eşlerden birine vermektedir. Çocuk sekiz yaşın a geldiğinde ise çocuğun gerçek iradesine göre velayetin kimde olacağı belirlenmektedir. Velayet kendisine bırakılmayan eş, çocuğun ihtiyaçları doğrultusunda iştirak nafakası ödemektedir.
JAPONYA
Japon hukukunda iki tarafında boşanmak istemesi halinde, mahkemeye gerek olmaksızın, taraflar belediyeden alınan boşanma kağıdını imzalayarak gerçekleştiriyorlar. Boşanma halinde kadın, erkeğin gelirinin yarısı kadar nafaka alabilmektedir. Japon Hukuku, boşanma usulünün kolay ve hızlı olması sebebiyle boşanmaların artmasının nafaka yükümlülüğü ile önüne geçmeyi amaçlamaktadır.
TAYLAND
Nafakanın ödenmesi, alıcı tarafın finansal olarak bağımsız hale gelmesine ve iki tarafın tamamen ayrılmasına izin vermek için sabit bir süre için belirlenmektedir. Tayland hukuku, evlilik öncesi mülkiyet, kişisel mülkiyet ve evlilik sırasında girilen mülkiyet arasında ayrım yapmaktadır. Tayland hukukunda, evlilik öncesi taraflar arasında yapılan sözleşmeler geçerli olup, evlilikten önce tarafların varlıklarını belirlemek için kullanılır. Ancak evlilik sözleşmesi olmasa bile, evlilik öncesi mal ve borçların kişisel olduğu ve evlilik süresince biriktirilen her şeyin taraflar arasında eşit olarak paylaştırılacaktır.
SONUÇ
İslam ülkelerinde nafakanı tanımı, evlilik birliği içinde kocanın karısına karşı belli mali sorumlulukları olarak düzenlenmiştir. Asya ülkelerinde ise bu tanım, evlilik birliği içinde eşlerin birbirine karşı olan mali sorumlulukları olarak düzenlenmiştir. Evliliğin sona ermesinden sonra ise eşlerin birbirine karşı olan yükümlülükleri sona erip, çocuğun bakımı, gözetimi gibi yükümlülükler devam etmektedir. İslam ve Asya ülkelerinde evlilik birliğinin sona ermesinden sonraki süreçte esas alınan temel çocuk ve çocuğun üstün yararıdır.
Evliliğin sona ermesi ile boşanan eşlerin birbirleri ile zorunlu ilişkilerinde belirli bir süre mevcut olup, devamında taraflar yalnızca müşterek çocukları ve çocuklarının giderleri ile sorumludurlar. Evliliğin sona ermesinden sonra üç ay gibi kısa süre tarafların birbirine karşı maddi sorumluluğu devam etmekte olup, bu sürenin bitimi ile tarafların birbirlerine karşı, evlilik birliğinin getirdiği maddi sorumluluklar ortadan kalkmaktadır.
Bizim hukukumuzda, tartışmalı olan süresiz nafaka yükümlülüğünün incelenen ülkelerde bulunmadığı görülmektedir. İncelenen ülkelerde, evlilik birliğinin sona ermesi ile tarafların birbirlerine karşı maddi yükümlülüklerinin düzenlenmediği, ülkemizde de yeni düzenlemelerde diğer ülkelerdeki düzenlemelerin göz önüne alınması yerinde olacaktır.
KAYNAKÇA
GENÇ, Mustafa, Bazı Kanunlar ile Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Eş Nafakası, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019, Cilt:0 , Sayı: 33
HAYTA, Mustafa, Birleşik Arap Emirlikleri Ahval-i Şahsiyye Kanunu Üzerine Fıkhi Bir İnceleme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2017, Cilt: 10 Sayı: 54
KUNCAK, Fulya, Suudi Arabistan’da Aile Arabulucu Hakemliği Uygulamaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı
TÜRKMEN, Ahmet, Çin Medeni Hukukuna Genel Bir Bakış, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2020, Cilt:8, Sayı: 16
Stj. Av. Burcu Gizem KIYAR